ئەرکومەفەکانی رٶژنامەنوس

مافەكانی ڕۆژنامەنوس
لەبەرئەوڕۆڵەگرنگەی كەڕۆژنامەنوس لەناوكۆمەڵداوەك دەسەڵاتیكی جەماوەری وچاودێربەسەركاروبارەكانی حكوومەت لەوڵاتەدیموكراتەكان دەیبینێ‌ ,بۆیەیاسادانەران لەوڵاتاندابۆئاسانكاری ئیش وكارەكانی ڕۆژنامەنوسان بایەخێكی زۆریان بەڕۆژنامەنوسان ومافەكانیان داوە.
لەڕاستیداسروشتی پیشەی ڕۆژنامەگەری وایكردووە كەڕۆژنامەنوس هەمییشە هەندێ‌ مافی لەهاوڵاتیان زیاتربێت.سەرەڕای ئەومافانەی كەڕۆژنامەنوس وەكومرۆڤیكی ئەندام لەكۆمەڵگەداهەیەتی ,یان وەكوهاوڵاتیەك بۆی دەستەبەركراوە.لەهەمووڵاتیكدالەڕێگای ئەویسایانەی كەكاروبارەكانی ڕۆژنامەگەری ڕێك دەخەن ,ماف بۆڕۆژنامەنوسان دەستەبەردەكرێت.ئەومافانەش,بەشێوەیەكی گشتی جیاوازیان هەیە لەمافی هاوڵاتیانی ترچونكە سروشتی پیشەی ڕۆژنامەگەری دەیان سەپێنێ‌ ڕۆژنامەنوس ناتوانێ‌ وازیان لێبێنێت.

لیرەدالەبەرڕۆشنایی یاسای ڕۆژنامەگەری كوردستان ژمارە(35)ی ساڵی (2008)تیشك دەخەمەسەرگرنگتیرن ئەومافانە
یاسای ڕۆژنامەگەری كوردستان ژمارە(35)ی ساڵی(2008)لەبەشی چوارەم (ماف وئیمتیازەكانی ڕۆژنامەنوس)مادەی حەوتەمی تەرخانكردوەبۆمافەكانی ڕۆژنامەنوس.بەم شێوەیەی خوارەوەڕیزبەندی كردون.

1- ڕۆژنامەنوس سەربەخۆیەلەبەجێهێنانی ئەركەپیشەییەكەی هیچ دەسەڵاتێكی بەسەرەوەنیە جگەلەدەسەڵاتی یاسا.
2- نابێ‌ ئەوڕاوبۆچونەی كەلەلای ڕۆژنامەنوس دەردەچێ‌ ,یان ئەوزانیاریانەی كەبڵاویان دەكاتەوەببنەهۆی تیكدانی باری ژیانی یان زیان بەخۆی ومافەكانی بگەیەنێ‌.
3- ڕۆژنامەنوس مافی ئەوەی هەیە سەرچاوەی زانیاریەكانی ئاشكرانەكات تەنیابەبڕیاری دادوەرنەبێ‌.

4- ڕۆژنامەنوس مافی ئامادەبونی لەكونگرەوچالاكیەگشتیەكاندا هەیە.
5- هەركەسێك بەهۆی كارەكەیەوە سوكایەتی بەڕۆژنامەنوس بكات,یان دەستدرێژی بكاتەسەرئەواهەمان ئەوسزایەدیگرێتەوەكەبۆدەستدرێژیكردنەسەرفەرمانبەبرێك لەكاتی بەجێهێنانی ئەركەكانی دانراوە.
6- ئەگەرگۆڕانكاریەكی بنەرەتی لەسیاسەتی ئەوڕۆژنامەیەڕویداكەڕۆژنامەنوسەكەكاریتێدادەكات یان بارودۆخی گرێبەستەكەی گۆڕاڕۆژنامەنوس بۆی هەیەئەوگریبەستە یەك لایەنە هەڵبوەشێنێتەوەبەنرجێك.(30)سی ڕۆژپێش ئەو هەڵوەشاندنەوەیەئاگاداری ڕۆژنامەكەبكاتەوە,بی ئەوەی مافی ڕۆژنامەنوسەكە لەقەرەبوكردنەوەبفەوتێ‌ .
7- پێویستەدەزگاكانی ڕۆژنامەگەری وبەڕێوەبەرایەتی ڕۆژنامەكان پابەندی هەموئەومافانەبن كەلەیاسابەركارەكان گرێبەستی پەسەندكراولەلایەن سەندیكای ڕۆژنامەنوسان بۆڕۆژنامەنوسان دیاریكراون.
8- لەباریكدائەگەرڕۆژنامەنوس هەموومۆڵتەئاسایەكانی,یان هەندیكیانی دوای ساڵی دارایی وەرنەگرتبو ,ئەوائەوپارەیەی پێدەدرێ‌ كەدەیكەوێ‌ بەمەرجێك لەموچەی مانگێكی زیاترنەبێ‌.
9- لەكاتی توشبونی ڕۆژنامەنوس بەنۆخۆشی پێكان لەكاتی ڕاپەڕاندنی ئەركەكەی,یان لەپێناوئەودەزگاڕاگەیاندنەی كەكاری تێدادەكات,خەرجی چارەسەركردنی دەكەوێتەئەستۆ.
10- ئەگەرڕۆژنامەنوس لەڕۆژانی پشوی فەرمیداكاری كرد,پێویستەئەودەزگاڕۆژنامەگەریەی كاری تێدادەكاتە قەرەبوی ماددی ئەوڕۆژانەی بكاتەوە بەبڕی كریی دوڕۆژبۆهەرڕۆژێك .

- ئەگەربمانەوێت ئەم یاسایە بەراوردبكەین بەیاسای چاپەمەنی هەرێمی كوردستان كەساڵی (1993)دەرچووە,یاسایەكی زۆرپیپَشكەوتوە دەتوانم بڵێم هەنگاوێكەبەرەوپێشەوە,چونكە ئەومافانەی لەم یاسایەدابەڕۆژنامەنوسان دراوە لەیاسای چاپەمەنیەكانی كوردستان بونی نەبوەبەڵام لەیاسای ڕۆژنامەگەری ژمارە(35)ی ساڵی (2008)ئەومافانەچەسپاوە .
هەروەهالەمیانی بەراوردكردنی یاسای ڕۆژنامەگەری كوردستان ویاسای(مصری,لوبنانی,.فەرەنسی)بۆمان دەردەكەوێت كەمافی وەرگرتنی زانیاری وهەواڵەكان لەدەزگاحكومی وناحكومیەكان مافی وەرگرتنی وەڵامی ئەوپرسیارانەی كەئاراستەی لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكرێت هەروەهامافی پاراستنی نهێنی سەرچاوەی زانیاریەكان بۆڕۆژنامەنوس گرنگترین ئەومافانەن كەپێویستە بۆڕۆژنامەنوسانە دەستەبەربكرێن.

ئەركەكانی ڕۆژنامەنوس
لەودەوڵەتانەداكەپەیرەوی دیموكراسیەت دەكرێت وتیایاندامافیمرۆڤ ودیموكراسیەت بەرقەرارە یاساش سەروەرە,ڕۆژنامەنوس ڕۆڵێكی گرنگ لەوروژاندنی رای گشتی  وچاودیریكردنی چالاكیەكانی حكوومەت وپیشكەشكردنی زانیاری بەكۆمەڵانی خەڵك دەبینێ‌ جابۆیەلەبەرامبەری ئەمەدا دەبێ‌ لەممارەسەكردنی كارەكانیانداپابەندی كۆمەڵێ‌ پێوەری یاسایی وسیستمی بن .لەكاتێكدائیمڕۆلەڕوی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیاوە جیهان لەگۆڕانێكی زۆرخیرادایە وەرگرتن و بڵاوكردنەوەی زانیاریەكانیش لەتۆڕی ئینتەرنێت بەشێوەیەكی خێراوبەربڵاودەخوازێت كەڕۆژنامەنوسان لەهەمووكاتێك زیاتربەوپەڕی هەستكرد بەبەرپرسیاریەتی ئەخلاق ویاساییەوە بەكارەكانیان هەستن.ئەمەش خۆی لەخۆیدا,وادەخوازێ‌ كەڕۆژنامەنوس نەك تەنها پابەند یاساوڕێسای دەوڵەتەكەی خۆی بێت,بەڵكو پابەندی بنەماوپرەنسیپەكانی مافی مرۆپ وئەخلاقی پیشەكەی خۆشی بێت.
سەبارەت بەبنەماو پرەنسیبەكانی مافی مرۆڤ, ئەوەندەی پەیوەندیان بەئەرك و پابەندیەكانی ڕۆژنامەنوسانەوە هەیە ,دەتوانین بگەڕێینەوە بۆدەقی ماددە(12)ی جاڕنامەی جیهانی مافەكانی مرۆڤ كەلەم ڕووەوەبنچینەیەكی گشتی داڕشتوەو دەڵێ‌((نابێ‌ زیانی تایبەتی و خێزان ومنداڵ ونامەگۆڕینەوەی هیچ كەسێك بخرێتەبەر دەست تێوەردانێكی هەڕەمەكی ناووناوبانگیشی بزڕێت وهەموكەسێك مافی ئەوەی هەیە كەیاسالەودەست تێوەردان هێرشانە بیپارێزێت ))

لێرەدالەبەرڕۆشنایی یاسای ڕۆژنامەگەری كوردستان ژمارە(35)ساڵی (2008)تیشك دەخەمەسەرگرنگترین ئەوئەركانە
یاسای ڕۆژنامەگەری كوردستان ژمارە (35)ساڵی (2008)ئەركەكانی ڕۆژنامەنوسی لەبەشی (پێجەم)ماددەی (نۆیەم)بڕگەی (یەكەم)دیاریكردووە .ئەمەش دەقەكەیەتی .
1- چاندنی تۆوی ڕق وكینەو لبێكترازاندی پێكهاتەكانی كۆمەڵ.
2- سوكایەتی كردن بەبیروباوەڕورێ‌ وڕەسمەئاینیەكان
3- سوكایەتیكردن بەسیمبول وپیرۆزیەكانی هەرئاین وئاینزانێك ولەكەداركردیان
4- هەربابەەتێك پەیوەندیبەنهێنیەكان ژیانی تایبەتی تاكەوە هەبی َ,هەرچەند ڕاستیش بێ‌ ,بەڵام بڵاوكردنەوەی ببێتە هۆی لەكەداربونی .
5- جنێودان وتوانجی ناڕِەواو ناوزڕِاندن .
6- هەربابەتێك زیا بەڕێكاری لێكۆڵینەوەی دادوەری بگەیەنێ‌ تەنیامەگەردادگا ڕێگا بەلێكۆڵینەوەی دابێ‌.
7- پێشێلكردنی پرەنسیپەكانی بەڵیننامەی فیدراسیۆنی نێودەوڵەتی.

- یاسا دانەری میسری و لوبنانی و فەڕنسی بەپێچەوانەی یاسادانەری كوردستانی
لەجایاتی ئەوەی ئەوئەركو پابەندیانەی ڕۆژنامەنوسان لەمادەیەكی سە ربە خۆدا ڕیزبكەن ,هەریە كەیان لەبەشێكدا بەچەند مادەیەك لەمیانی دەستنیشان كردنی تاوانەكانی ڕۆژنامەگەری سزاكانی دا ئاماژەیان پێكردووە.
- یاسادانەری میسری ,لەیاسای ڕیكخستنی ڕۆژنامەگەری (96)ساڵی (1996)لەژێرناونیشانی (ئەركەكانی ڕۆژنامەنوسان)لەمیانەی دیاری كردنی ئەوكردارانەی كەبەتاوانی ڕۆژنامەگەری دادەنی لەگەڵ سزاكانیان لەمادەی (18)تاكومادەی (34)بۆئەو مەبەستە تەرخانكراوە .
- بەڵام یاسادانەری لوبنانی ,لەیاسای چاپەمەنی ساڵی (1962)هەمواركراودا,لەبابی یەكمدالەژێرناونیشانی ,,تاوانەكانی ڕۆژنامەگەریداحەوت بەشی بۆدەست نیشان كردنی ئەوئەركانە لەگەڵ سزاكانیان لەماددەی (1)ەوە تاماددەی (25)تەرخانكردوە .
- هەروەهایاسادانەرفەرەنسی ,لەیاسای ڕۆژنامەگەری ساڵی (1881)ی هەمواركراوی بابی چوارەم لەژێرناویشانی (ئەوكەتن وگەورەكەتنانەی لەڕێگای ڕۆژنامەگەری یان هەرهۆكارێكی تری بڵاوكردنەوەدەكرێن)كەلەپێنج فەسڵ پێك دێت لەماددەی(23)وەتاكوماددەی(41)ی بۆئەوئەرك وپابەندی وسزایاساییانە تەرخانكراوە.

-لەحاڵەتی لادانی ڕۆژنامەنوس لەهەریەك لەم ئەرك وبەرپرسیارەتیە,ئەواسزابۆڕۆژنامەنوسان دیاریكراوە.بۆیە هەریەك لەم یاسایانە بەشێوازی جۆراوجۆرحوكمەكانی بەرپرسییارەتی تاوانكاری ڕۆژنامەنوسی دیاریكردوە .كەدەتوانم بەم شێوەیە بەراوردی بكەم.
یاسای رۆژنامەگەری كوردستان حوكمەكانی سزادان ولادان لەبەرپرسیارەتی ڕۆژنامەنوسانی پەپێی هەمان یاسای دەست نیشان كردوە ,واتەبەبێ‌ گەڕانەوە بۆیاسای تاوانەكان دەتوانین ئەمەش بەخاڵێكی گرنگ وپێشكەوتنی یاساكەی دابنێین
بەڵام یاسای ڕۆژنامەگەری كوردی بەهەمان شێوەی یاسای میسری ولوبنانی پەیڕەوی تیۆری (بەرپرسیارەتی هاوبەش)ی كردووە,چونكەلەیاسای ڕۆژنامەگەری كوردستان  ماددەی(نۆیەم)بڕگەی یەكەم ڕۆژنامەنوس وسەرنوسەربەبڕی (1-5)ملیون دیناروڕۆژنامەی بڵاوكەرەوەبەبڕی(20.5) ملیۆن دینارسزادەدات,هەروەهایاسای ڕۆژنامەگەری میسری ولوبنانی بەپێی ماددەی (195-196-197)ی میسری حوكمەكانی بەرپرسیارەتی تاوانكاری لەتاوانەكانی ڕۆژنامەگەری ڕێكخستووە.ماددەی (26)مەرسومی یاسایی ژمارە(104)ی ساڵی (1977)لوبنانی بەرپرسیرەتی تاوانكاری لەتاوانەكانی ڕۆَنامەگەری ڕێكخستووە .
ئەمەجگەلەوەی لەم دووڵاتەحوكمەكانی سزادان بەپێی یاسای سزادان دەسەپێنرێت بەسەرڕۆژنامەنوسان.
- بەڵام یاسای فەرەنسی لەماددەی (42-43)یاسای ڕۆژنامەگەری ساڵی (1881)هەمواركراودا حوكمەكانی بەرپرسیارەتی تاوانكاری تاوانەكانی ڕۆژنامەگەری ڕێكخستوە بەبێ‌ گەڕانەوە بۆیاسی تاوانەكان ,هەروەهالەم یاسایەداپەیڕەوی تیۆری (بەرپرسیارەتی پۆلێنكراو)كراوە.
- واتەئەوكەسەی لەپۆلی پێشەوەدێت ئەگەرزانراكێیە,بەسیفەتی ئەنجامدەری بنەڕەتی بەرپرسیاردەبێت ئەوانی تریش بەسیفەتی شەریك بەرپرسیاردەبن.بەڵام ئەگەرنەزانرائەوكەسەكێیە ,ئەوكاتە ئەوكەسەی لەپۆلی دوای ئەودێت ,بەسیفەتی ئەنجام دەری بنەڕەتی بەرپرسیاردەبێت و,ئەوانی تریش بەسیفەتی شەریك بەرپرسیاردەبن بەم شێوەیە تادەگاتەئەوكەسانەی كەلەپۆلی دواوە ناویان هاتووە .



....زیاتر

جوانیەکان مەشێوێنن

جوانیەکان مەشێوێنن

زۆرن ئەوناوچانەی كوردستان كەهەركەناویاندێنیت ئەواوێنەی قوربانیەك یان ئازایەتیەك دێتەبەرچاومان  ، چەمچەمالیش یەكێكەلەوناوچانەی كوردستان هەركەناوی دەكەوێتەبەرگوێمان ئەواوێنەی ئەنفال و قوربانیدانمان دەهاتەبەرچاو،وێنەی ئەوژنەڕەشپۆشەخۆڕٍاگرانەی كەبەیادی گەرانەوەی ئازیزانیان تەمەنی خۆیان بەسەربر   ، سەردەمانێك كەناوی ئەم شارەمان دەبیست ئەواوێنەی جوامێری ئازایەتی گەرمیانیەكانمان دەكەوتەوەبیر .بۆیەكە یەكێ‌ پرسیاری لێدەكردین ئەوازۆربەسەربەرزانەوە دەمان وت ئێمەچەمچەمالین .بەڵام بەداخەوە ئەمرۆ ئەوشارە بەهۆی هەندێ كەسانی گێرەشێوێنەوەخەریكەناووناوبانگی ئەم شارەلەكەداردەكرێت، هەرڕۆژەوتاوانێكی قێزەونی تێدائەنجام دەدرێت بەبێ ئەوەی بیرلەناووناوبانگی ئەم شارەبكرێتەوە.بەڵام ئەوەی بەلای ئێمەی چەمچەمالیەوە زیاترجێگەی بێزاریەخەڵكانیكی دەرەوەی ئەم شارەبەشێوەیەك باسە ئەم شارەدەكەن بەبێ‌ ئەوەی هیچ زانیاریەكیان دەربارەی ئەم شارەهەبێت،تەنانەت هەندێكیان ڕەنگەتەنیالەشاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە ئەم شارەی بینیبێت یان تەنها ناوی بیستبێت.بۆیەكاتی كەپرسیاری شەێنەكەمان لێدەكەن دەڵێین چەمچەماڵین ئەوا یەكسەروێنەی كوشتن و برین دەدەن بەچاومانداخێرالێمان دوردەكەونەوەبەبێ‌ ئەوەی بیربكەنەوەو تێبگەن كە ئەو تاوانانەی كەلەم شارەدادەكرێت ئەواهەندێ‌ خەڵكی نەفس نزمن نەك هەمووچەمچەماڵیەكان .بەداخەوەتەنانەت وای لێهاتوەئەگەریەكێ‌ لەم شارەدا بەمەرگی خواش بمرێت ئەوابۆبەیانی دەیدەن بەچاوماندا ،بۆیەئەگەریەكێ‌ لەم شارە بەهەرڕوداوی بمرێت ، ئەوا بەهۆی تانەوتوانجی كەسانی دەرەوەی ئەم شارەئێمەی  چەمچەماڵی ڕۆژی دەیان جار دەمرین وزیندودەبینەوە، بۆیەئەم جۆرەكەسانەكەدەمانبینن ئەواجارێ‌ پرسیاری ژمارەی كوژراوبرینداری شارمان لێدەكەن، بەبێ‌ ئەوەی هیچ زانیاریەكیان هەبێ‌ وبزانن كێن ئەوانەی كاری ناشرین دەكەن ،ئایادەكرێ‌ كەسێ‌ لەم شارەدا تاوانێ‌ بكات هەموو شارەكەی پێوەبسوتێ‌ ؟بۆمەگەرلەناوچەكانی تری هەرێم كەس ناكوژرێ‌ ونامرێت.كەس هێرشی ناكرێتەسەردەتوانین بڵێین كەئەوڕووداوانەی لەم شارەداڕوودەدەن تاڕادەیەك زیاترن لەچاوناوچەكانی تری هەرێم بەڵام دەكرێ‌ بەهۆی چەندكەسانێكەوە ناوناوبانگی ئەم شارەلەكەداربكرێت ،هەرچی كرداری خراپەبیدەین بەپاڵ كەسانی ئەم شارە.

بۆیەدەڵێم ئەوەچەمچەماڵیەكان نین كەحەزیان لەكوشتن وبڕین بێت ئەوەجۆرەكەسانێكن كەهەست بە بەر پرسیاریەتی بەرامبەر وڵات وشاروناوچەكەیان وتەنانەت خێزانەكانیشیان ناكەن ئەم جۆرەكەسانەش تەنیا لە چەمچەماڵ نین بەڵكولەهەمووجیگایەكداهەن ئەم جۆرەكەسانە لەهەرشاروشارۆچكەیەك بن ئەگەرڕێگریان لێنەكرێت ئەواكاری قێزەونی خۆیان دەكەن

هەژاركیفە /خوێندكاری قۆناغی دووەمی بەشی ڕاگەباندن /زانكۆی صەلاحەدین

Hazhar_ka@yahoo,com

....زیاتر

ئەنجومەنی باڵای راگەیاندن

هەژارکیفە

ئەنجومەنی باڵای راگەیاندن لەزۆربەی وڵاتانی دنیادا هەن ،کەئەنجومەنێکی نا‌حکومی ڕۆژنامەنوسیە،بەنوێنەرایەتی رای گشی پەیڕەوی جۆرێک لەچاودێری پیشەیی و ئیتیکی دەکات ،هاوسەنگی لانێوان ڕۆژنامەنووسی ومافی تاکەکان ڕادەگرێت یان بەشێوەەکی ورد کارلەسەر سێ جومگەی سەرەکی دەکات؛چەسپاندنی ئازادی میدیا،پاراستنی پرەنسیپەکانی ئیتیکی پیشەیی ڕاگەیاندن،هەوڵدان بۆ بە پڕۆفیشناڵکردنی میدیا.

ــ بەڵام هەمو ئەمانە تالەواقیعد پراکتیک نەکرێت لەچوارچێوەی تیۆریدا دەمێنێتەوەئەمەش کەوتۆتە سەر فەلسەفەی پشت دامەزراندنی ئەم ئەنجومەنەوە،چونکە ئەوە سیستمە دیاری دەکات ئاخۆ وەها ئەنجونەنێک لەو وڵاتەدا دەتوانێت وەها ئەرکوڕۆڵێک ببینێت یان بەلای دیکەدا دەبرێت.

ــ ئەو فەلسەفانەی پشتگیری بیرۆکەی دامەزراندنی  ئەنجومەنی باڵای ڕاگەیاندن دەکەن جیاوازن،ئەگەرئەوسیستمە دیموکراسی بووئەوا ئامانجی دامەزراندنی ئەو ئەنجومەنەش بەشێوەیەکی بنچینەیی کارکردن دبیێت بۆپاراستنی ئازادی رۆژنامەنووسی وەستانەوە بەرامبەر هەموئەو ڕێوشوێنانەی کە ئامانجیان کۆتو بەند کردنی ئازادیە،بەڵام ئەگەر ئەوسیستمانە نادیموکراسیبون ئامانجی دامەزراندنی ئەم جۆرە ئەنجومەنانە چەسپاندنی دەسەڵاتە فەرماڕەواکان دەبێت لەئازادی ڕۆژنامەنووسیدا.

ــ کوردستانیش یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ئەمرۆ راگەیاندن رۆلێکی گرنگی هەیە لەژیانی ڕۆژانەی خەلکی وئاراستەکردنیان، بۆیە چەند ساڵێکە لەلایەن مامۆستایانی زانکۆو پسپۆڕانی بواری راگەیاندن لەکوردستان لەهەولی دروستکردنی ئەنجومەنی بالای ڕاگەیاندندان. بۆیە من پێم وایە ئەم ئەنجومەنەناتوانێت بە ئەرکی خۆی هەڵبسێت وکارلەسەر جومگە سەرەکیەکانی ئازادی ڕۆژنامونووسی بکات ،بەڵکو دەبێتە دەزگایەک کەشەرعیەت دەداتە دەسەڵات بۆسەرکوت کردنی ئازادی ڕۆژنامەنووسی، چونکە سەرکەوتنی ئەم ئەنجومەنەپەیوەستەپەیوەستە بەبونی سیستمێکی سیاسی دیموکراسی کەڕێزلەمافی تاکەکان بگیرێت ودەسەڵاتاکان لەیەکتری جیاکرابێتەوەویاساکان بەتەواوی پەیرەو بکرێت .بەڵام ئەمرۆ لەکوردستان دەسەڵاتەکان تێکەڵ بەیەکتری بوونو یاساکان پێشێل دەکرێت وڕۆژنامەنوسان سەرکوت دەکرێن وسوکایەتیان پێدەکرێت ودەکوژرێن . باتایبەت کەلەپرۆژە یاساکەدا هاتوە کەنۆ ئەندامەکەی لەلایەن هەرسێ سەرۆکایەتیەکەی هەرێمەوەدیاری دەکرێن ئیترئەو ئنجومەنە چۆن دەتوانێت ڕۆلی ئیجابی خۆی ببینێت .

ـ لێرەدا پرسیارێک دێتە پێش کەسەندیکای ڕۆژنامانوسان کەسەندیکایەکی ڕۆژنامەنووسی بەناوسەربەخۆیەنەتوانێت هاوسەنگی لەنێوان رۆژنامەنووسان ومافی تاکەکان ڕابگرێت ئایە ئەم ئەنجومەنە چۆن دەتوانێت ئەم هاوسەنگیە رابگرێت کەلەهەناوی دەسەڵاتەوە دەرچوبێت، لەکاتێکدا زۆربەی پێشیلکاریەکان لەلایەن دەسەڵاتەوە بەرامبەرمیدیای ئازاد دەکرێت .

ـ بۆیەبەبڕوای من ئەم ئەنجومەنەناتوانێت ئامانجاکانی خۆی بهێنێتە دی بەڵکو بەدامەزراندنی ئەم ئەنجومەنە هۆکارێک دەدەینە دەسەڵات بۆسەرکوتکردنی میدیای ئازادو ئازادی ڕۆژنامەنوسی.

  

....زیاتر

چەتە ئەلیکترۆنیەکان

                                                                               

لەڕۆژگاری ئەمڕۆدائینتەرنێت و كۆمپیوتەر بوەتە پێویستیەكی ژیان بەرادەیەك كەم كەس هەیە كەئەم خزمەتگوزاریە بەكارنەهێنێت .بۆیەلەگەڵ پەیدابونی كۆمپیوتەو ئینتەرنێت جۆرە كەسانێك پەیدابوون بۆدروست كردنی گرفت بۆئەم خزمەتگوزاریە ,ئەم جۆرەكەسانەش كەسانی ئاساین وەكو ئێمە ,لەئەنجامی زۆری شارەزایی لەئینتەرنێت وكۆمپیوتەربۆمەبەستی جیاجیا توانیان ئەم گرفتانە لەژێرناوی (هاككەرز.كراكەرز.ڤایرۆس)دروست بكەن.بۆیەئەمڕۆئەم جۆرە كەسانەبە (چەتەئەلیكترۆنیەكان)ناسراون بەكارهینەرانی كۆمپیوتەرو ئینتەرنێتیان توشی گرفت كردووە بۆیە لەم ڕاپۆرتەداهەوڵ دەدەم بەكور                                     

هاكەرز:لەزمانی كۆمپیوتەرو ئینتەرنێتدابەكەسانی چەتەوتێكدەردەوترێت .

هاكەرز:هاكەرز ئەووشەیەیە,كەخەڵكی بەتایبەت بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت لێی دەترسن,ئەوان دەیانەوێت خۆیان لەوكابوسەبپارێزن وبەرۆكیان پێ‌ نەگرێت .

- هاكەرز ئەوكەسەیەكەشارەزاییەكی زۆری لەبەرنامەسازی وسیستەمەنوێیەكانی كارپێكردنی كۆمپیوتەروتۆڕەكانداهەیە ,ئەوكەسەیە كەدەتوانێت بەرنامە دروست بكات شی بكاتەوەهەروەها بەخێرایی سیستمی كارلێكردن دروست بكات .

هاكەرەكان كەسانێكی ئاساین وەك ئێمە,بەڵام شارەزایی لەڕادەبەدەریان لەكۆمپیوتەرو پەردە هەڵماڵین لەسەر زۆرنهێنی كۆمپیوتەروئینتەرنێت لەكەسانیتر جیادەكرینەوە .

- بەگشتی چەتەكانی ئینتەرنێت بەسەرسێ‌ جۆردا پۆلێن دەكرێن:

جۆری یەكەم :هاكەرزhackers ئەمانە پسپۆڕن لەتۆڕەكانی كۆمپیوتەرو كاریان وێرانكردن وزینە

جۆری دووەم :كراكەرزcrackrsئەمانە بایەخ دەدەن بەشكانی پاسۆردی بەرنامەكان ,لەڕێگەی بەرنامەی (crack)ەوە .

جۆری سێهەم :دروستكارانی ڤایرۆس.

- هاكەرزەكان لەڕێگای ناردنی كاری زۆربۆپەرە هەڵدەرەوە لەهەمان كاتدا لەسایتێكی دیاریكراودا,بەوەی بەونامەوداواكاریانە یان سیرڤەرەكەپڕدەكەن,ئەوسایتەش ناتوانێت ئەوهەمو داواكاریە جێ‌بەجێبكانت لەئاكامدائیدی سایتەكە كارناكات وێران دەبێت ,ئەم بارەبەسەرزۆرسایتداهاتوە ,لەوانە لەسەرەتای ساڵی 2000داسایتی yahooكەبەناوبانگترین سایتی پرخزمەتگوزاریە لەكاركەوت ,ئەم حاڵەتە پاش ئەو هەوڵەهات ,كەژمارەیەكی زۆرهاكەرز لەسەرانسەری جبهاندالەیەك كاتدا داواكاری پەڕەهەڵدانەوەیان لەyahooداكرد,لەمەدا سیرڤەری ئەوسایتە نەیتوانی داواكاری ئەوهەمو كەسە فەراهەم بكات سایتەكە بۆهەمان بكاتەوەو پەكی كەوت

لەلایەكەترەوە زۆرجاروێرانكردنی تۆڕی ئینتەرنێت بەهۆی ناردنی داواكاریەكی زۆری پۆستی لەرٍدەبەدەرڕودەدات ,كەبەپۆستی بۆمبی mailbombsدەناسرێت.

هاكەرەكان دەچنەناوسایتی شفرەدارەكان ,یان سایتەكانی تایبەت بەكڕین و فرۆشتن,ئەمەش لەڕێگەی شكاندنی پاسۆردەكان,ئەنجام دەدرێت ,كەهاكەرەكان ژمارەیەكی زۆروشەی نهێنی تاقیی دەكەنەوە ,جاری واهەیە دەگاتە ملوێنەهاوشەی هەرەمەكی وئیدی دەچنە ناوسایت ,یان كۆمپیوتەرەكان وئەوەی دەیانەوێ‌ ئەنجامە دەدەن .

زۆرجارلەوڕێگەیەوە دۆسیەی ئەوكۆمپیوتەرانە كۆپی دەكات یان شوێنەكانی دەگۆڕن دەیسڕنەوەونوسخەی خۆیانی لێدەبەن .وەكو:ئەوهێرشەی كەهاكەرەكان بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی نوت كردیانەسەرسایتی ڕێكخراوی ئۆپیك وبەچەند دەستەواژەیەك هێرشیان كردەسەرڕێكخراوی ناوبراو .

چۆن هاكەركان دەچنەناوكۆمپیوتەرەكەت؟

لەڕێگەی بەرنامەی جۆروجۆرەوە لەوانە وەكو بەرنامەی ناسراوsuniffers,كەلەتوانایدایە هەمووزانیاریە پێویستتەكان كۆبكاتەوە بۆشكاندنی پاسۆرد,بەزۆری ئەم كارە بەسەردامەزراوە زەبەلا ح گرنگەكاندادێت ,یاخودزۆرجارلەكاتی (chat)كر

دندادۆسییەك لەكەسێكی نەناسراووەردەگرێًت

چۆن دەزانی كۆمپیوتەرەكەت لەژێرڕكێفی هاكەرزدایە؟

1- تێبینی دەكەیت شوێنی دۆسیەكانت گۆڕاوە

2- هەست بەوە دەكەیت لەكاتی بەكارهێنانی كۆمپیوتەردا كەسێكی ترماوسەكە دەجوڵینێ‌ بەبێ‌ ئەوەی تۆدەستكاری بكەیت .

لەم كاتەداتۆئەوەت لەسەرە كۆمپیوتەرەكەت بكوژێنیتەوەهاكەرزلێت دوردەكەونەوە ,خاڵێكی تری گرنگ ئەوەیە لەكاتی چاتكردندادۆسیەلەكەسانی نەناسراو وەرمەگرەو مەیكەرەوە .

كراكەرز

جۆرێكن لەهاكەرز ,پسپۆڕن لەشكاندنە شیفرەی بەرنامەكان,زۆربەرنامە هەیە وشەی نهێنی هەیە ,كراكەرەكان ئەوشیفرەیە دەشكێنن بەمەبەستی كۆپی كردنی بەرنامەكان فرۆشتنیان بەهەرزانترین نرخ ,ئەمڕۆئەم حاڵەتە لەسەرانسەری جیهاندا بەتایبەت لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەربڵاوە .

دروست كارانی ڤایرۆس 

ڤایرۆس بەرنامەیەكی تێكدەرە ,هیچ سودێی لێ‌ نابینرێت جگەلی زیانی گەورە بۆكۆمپیوتەرڤایرۆسەكان جۆراوجۆرن بەپێی مەترسیداری وكاریگەریان جیاجیان ,یاخودكۆمپیوتەرلەكاردەخەن یان دۆسیەكانی تێكدەدەن یان میمۆری.

خۆپاراستن لەڤایرۆس:بەدابەزاندنی چەندبەرنامەیەكی دژە ڤایرۆس ,دەتوانیت خوتلەڤایرۆسەكان بپارێزیت .

میژووی هاكەرز

ئەودەمانەی هێشتائامیری كۆمپیوتەر لەئارادانەبوو,چەندكۆمپانیایەكی تەلەفۆن هەبوو ,كەبەیەكەم شوێنی دەركەوتنی ئەوانەی بەهاكەرزدەناسرێن دادەنرێن كاری هاكەرەكان لەودومانەدا بەتایبەتی لەساڵی 1878لەئەمریكاو لەیەكێك لەكۆمپانیاكانی تەلەفۆنی ناوخۆیدا,كەزۆربەی كارگەران پێكهاتبون لەلاوان دەیانویست زانیاری زۆرتر لەسەرئەم تەكنیكەوەربگرن ,كەڕێڕەوی مێژووی گۆڕی ئەولاوانە گوێیان لەو قسانە دەگرت كەلەدامەزراوەكەدادەكرا هەروەهازۆربەی جارهێڵی تەلەفونیان دەگۆڕی ,بۆنمونە تەلەفونێك بۆ(ئاری) دەكرا كەچی دەگەیشتە( ئازاد)هەموو ئەم كارانەش لەپێناوی رابواردن وفیربونی زیاترەوە سەرچاوەی گرتبوو,هەرئەمەش وای لەكۆمپانیكەكرد پەنابەریًتە بەر گۆرینی كارمەندەكان .

لەشەستەكانی سەدەی ڕابدووداهاكەرز هاتەئارا.هاكەرەكان بەرنامەسازی زیرەك وپاڵەوان بوون ,لەوكاتەدا هاكەرز ئەوكەسەبوو ,كەخێراترین بەرنامەی دروست دەكرد( دینیس رێچی ,كین تۆمیسۆن)ناسراوترین هاكەرزن .ساڵی1981كۆمپانیای  IBMی ناودارئامێرێكی داهێنابەناوی كۆمپیوتەری كەسی ئەم ئامێرە بەقەبارەبچەكەكەی و ئاسانی بەكارهێنانەكەی لەهەرجێگەیەكدابێ‌ جیادەكرایەوە بۆیەهاكەرەكان لەوماوەیەدا دەستبان دایەكاری ڕاستەقبنە بۆزانینە چۆنیەتی كاركردنی ئەم ئامیرەو چۆنێتی وێرانكردنی .سەرەتای سەرهەڵدانی جەنگی هاكەركان دەگەڕێتەوە بۆساڵی1984,ئەوكاتەی كەسێك بەناوی(لیكس لۆسەر)هاتە مەیدان وكۆمەڵیەكی بەناوە (LOD)ەوە دانا,كەئاماژەیە بۆكۆمەڵەهاكەرزێكی ئارەزو موند ,ئەمانە چەتەییان بەسەرئامێرەكانی یەكتریەوە دەكرد.بەزیرەكترین هاكەرزی ئەوماوەیە ئاماژە دەكران ،تائەوساتەی كۆمەڵێكی تربەناوی (MOD)بەڕێبەرایەتی (ڤیبەر)ناویك دەركەوتن بونە ڕكابەری كۆمەڵەی ((LOD

بەرنامەی net bus))بۆكاری چەتەیی لەسەرئینتەرنێت.

یەكیكە لەوبەرنامانەی هاككەرزەكان بەكاری دەهێنن بۆبڕینی سایتەكان ,بەهۆی ئەم بەرنامەیەوە هاكەرەكان چەندین سایتی كۆمپانیاقەبەكان وەك  yahho-cnn –amazon یان بڕیوە.

-هاككەرزەكان لەڕێگای بەرنامەی((net busچ جۆرە كارێك دەكەن ؟

دۆسیەكانت دەسڕێتەوەودۆسیەی وادەخاتە كۆمپیوتەرەكەتەوە ,بەپێی ئارەزوی خۆی بەڕێوەی دەبات2-هەرچی لەسەرشاشەكەتدایە دیتەسەرشاشەكەی ئەو3- سیخوڕی لەسەركیبۆردەكەت دەكات بەم جۆرەش وشەی نهێنیەكەت كەشف دەكات 4- گوێ‌ لەو مۆسیقاو دەنگانە دەگرێت كەتۆ لەسەر كۆمپیوتەرەكەت گوێ لێدەگریت5- ئەوسایتەی دەیەوێت بۆت دەخاتە سەرشاشە 6- ئەوبەرنامانەجێبەجێ‌ دەكات كەلەسەر كۆمپیوتەرەكەت پێویستیەتی 7- كارپێكردنی كۆمپیوتەرەكە رٍادەگرێت 8- دوگمەی ماوسەكەت دەگۆرێت رٍاست بۆچەپ چەپ بۆڕاست 9- كۆنتڕۆڵی جوڵەی ماوسەكەت دەكات 10- بەرنامەكراوەكانت دادەخات.......هتد.

....زیاتر

بایكۆتكردنی شەڕی راگەیاندن؟! ...

ئەو بارگرژیەی وا بۆ ماوەی دوو مانگ زیاتر دەڕوات هەرێمی كوردستانی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووە، بەر لەوەی پەیوەندی بە چاكسازیەوە هەبێت، لە بنەڕەتەوە سیاسیە. پێش ئەوەی شەڕی گەندەڵی و هەڵوەشاندنەوەی حكومەت و هەڵبژاردنی پێشوەخت و حكومەتی بنكەفراوان و دانانی بیرۆكەی كەسی شیاو لە شوێنی شیاو و تەوزیفكردنی كاراكتەری تەكنۆكرات بێت لە دونیای ئیداریماندا، شەڕێك بوو لە ماراسۆنێك دەچوو لە پێناو گەیشتن بە هەڕەمی دەسەڵات. رەنگە پێویست بەوە نەكات لەوە زیاتر لە رێی شەڕی راگەیاندنەوە كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان بە شتێكی وا لاوەكیەوە سەرقاڵ بكرێن، چونكە لە كۆتاییدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەر دەبێت پێكەوە دابنیشن؟!

بە راستی كاتی ئەوە هاتووە هەموو لایەنەكان، بە تایبەتیش حكومەت هەوڵی خۆی بۆ ئەوە وەگەڕ بخات، تا رەوشەكە هێمن و ئارام بكاتەوە، لەبەر ئەوە هێمنكردنەوەی بارودۆخەكە، دەبێتە مایەی ئەوەی كەشێك بڕەخسێنرێت بۆ ئەوەی پێكەوە دابنیشن. راگرتنی شەڕی راگەیاندن، دەبێت یەكێك بێت لە ئەولەویەتی هەنگاوەكانی حكومەت، ئەگەر بە ئیتیفاق كار بۆ شتێكی وەها بكرێت، زۆر باشە، ئەگەریش نەكرا، چۆن ئەوان بایكۆتی دانیشتنەكانی پەرلەمانیان دەكرد، باشتر وایە بۆ ئەوەی حكومەت لەم گەمەیەدا بۆ مێژوو بێ خاڵ دەرنەچێت، وا باشە بە بڕیارێك میدیاكانی دەسەڵات بایكۆتی ئەو شەڕە نەخوازراوەی راگەیاندن بكات!

لە دوای هێوربوونەوەی بارودۆخەكە، دەبێت بە زووترین كات هەوڵ بۆئەوە بدرێت، پەیوەندی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن و فۆرمی كاركردنیان لە چوارچێوەی یاسایەكدا رێكبخرێت، چونكە بارودۆخە نا ئاساییەكان ئەوەمان پێ دەڵێن: ئەم دوو هێزە، دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، تا ئەم چركەساتە بە دیدی دوژمن و ناحەز لە یەكتری دەڕوانن، لە كاتێكدا لە وڵاتە دیموكراتەكان، دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، وەكو رەنگە جیاوازەكان تەواوكەری یەكترین!

دەسەڵات دەبێت باش ئەوەی لەبەر دید بێت، لە حاڵەتی تەندروستی خۆیدا، ئۆپۆزسیۆنێكی تەندروست دەكەوێتە كێبركێوە لە گەڵیدا، بەڵام لە حاڵەتی نا تەندروستیدا، ئەوكاتانەی وا رادیكالانە هەموو كایەكانی ژیان بۆ خۆی قۆرخ دەكات، دەبێت چاوەڕوانی شتی لەوەی ئەمجارە خراپتر بكات. بە دڵنیاییەوە لە پشت هەر دەسەڵاتێكی جوان و بێ خەوشەوە، ئۆپۆزسیۆنێكی لەو جوانتر لە گۆڕەپانەكەدا دەبێت، بەڵام كاتێك خودی دەسەڵات لە هەندێك رووەوە لاوازو خەوشدار دەبێت، ناكرێت گلەیی لە جۆری بیركردنەوەو هەڵوێستی لایەنی ئۆپۆزسیۆنیش بكرێت؟!

 دەسەڵات دەبێت كار بۆ ئەوە بكات چۆن بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدایە وێنەی لە پێش چاوی كۆمەڵانی خەڵك لە حەقیقەتی خۆی جوانتر بكات، دەبێت لە رێی هەماهەنگی و كاری هاوبەشەوە ئاماژە بە هەبوونی ئۆپۆزسیۆنێكی نەوعەن ما جوانیش بكرێت، لەبەرئەوە ناشیرینكردنی لایەك، بە مانای ناشیرینكردنی كۆی فەزای سیاسییمان دێت. خاڵێكی دیكە ئەویش زۆر بەداخەوە گوزارشت لە خەوشداری هەمووان دەكات، لەكاتی دروستبوونی ئەو قەیرانەدا، كە رەوشی كوردستانی خستە ژێر بارێكی قورس و دژوارو نائاساییەوە، ئەوەی لە هەڵوێستی ئەندامانی لایەن و حزبەكان بینیمان، نواندنی كارێكی نۆرماڵ و ئاسایی نەبوو، بە تایبەتیش هەڵوێستی هێزە بەرهەڵستكارەكان، ئەوەی لەو ماوەیەدا بە لای ئەوانەوە گرنگ بوو، تەنها بەرژەوەندی خۆیان و شەقام بوو، سەیرە كاتێك وڵاتێك رووبەڕووی قەیرانێكی مەترسیدار دەبێتەوە، دەبینین دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن وەك تاكە هێزێك و خاوەن بەرژەوەندیەكی هاوبەش لە یەك سەنگەردا دەردەكەون، نەك ئۆپۆزسیۆن وا بزانێت كۆتایی دونیایەو لە یەك بەرەیەكدا هەموویان سەرباری جیاوازی دیدو ئایدۆلۆژیا، وەكو هەڵگری یەك ئەجێندا دەربكەون. ئێمە چاوەڕوانی ئەوە بووین، هەڵوێستی هەندێك لە ئەندامانی ئەو هێزانە یان خودی مەكتەب سیاسیی حزبەكان، بە تایبەتیش ئەندام پەرلەمانەكان گۆڕانی بەسەردا بێت، بەڵام ئەوەی بینیمان، وا دەرنەچوو، جێی خۆیەتی پرسیاری ئەوە بكەین: بۆ دەبێت لە دونیای ئێمەدا فۆرمی سیاسەت و سیاسەتكردن بە شێوەی مارەبڕین و عەقدی زەواج لە زیهنی ئەندامانی حزبەكاندا وێنابكرێت، ئاخر ئەو رەوشە ئاڵۆزەی بۆ جارێكی دیكە چارەنووسی كوردستانی رادەستی قەدەر دەكرد، بایی ئەوەی تێدا بوو ئەندامانی پەرلەمان بەرژەوەندی باڵای كوردو كوردستان بەر لە بەرژەوەندی حزب یان بزووتنەوەكەیان لەبەرچاو بگرن، بایی ئەوەی تێدا بوو لە ناو پەرلەمان و لە پێش چاوی زومی كامێراكان، هەڵوێستیان بە ئاشكرا دەرببڕن، یان لەم پانتاییەی ئێمەدا چۆن سەرۆك هەڵە ناكات، ئەندام پەرلەمان و مەكتەب سیاسییەكانیش هەڵەی لەو جۆرە ناكەن، دەبێت بە هەموو لایەكمانەوە لە هەوڵی ئەوەدابین، شتی نوێ بهێنینە نێو دونیای سیاسەتمانەوە، رەنگە لەم ماوەیەدا بتوانین كۆتایی بە بەشێكی ئەم رەوشە بهێنین، بەڵام گرنگە بە یەكجاری كۆتایی بەم فۆرمە لە كاركردن بهێنرێت، دەبێت بە هەموو لایەكمان لە هەوڵی ئەوەدا بین، فۆرمی پەیوەندیەكان و ئەجێنداو هەڵوێستی سیاسیمان لە پێناو دۆزەكەمان لە ناو ماڵی خۆمان بگۆڕین؟!

....زیاتر